Koji su osnovni stadijumi i faze u adaptaciji organizma prilikom fizičke aktivnosti?
Stadijum adaptacije organizma na fizička opterećenja u toku vežbanja ima fazni karakter i rezultat je delovanja procesa koji se odvijaju u okruženju, a jedan od tih procesa je dejstvo spoljašnjih faktora na naš organizam i naše telo.
Šta je aktivnost?
Aktivnost jeste integralna struktura stanja i reakcija organizma, koja obezbeđuje njegovu samoregulaciju i dinamičnu ravnotežu sa faktorima sredine.
stadijum adaptacije kod sportiste
Adekvatnost inteziteta – merilo podudarnosti spoljašnjeg opterećenja i trenutnih reakcija organizma, bez patoloških posledica za samog sportistu. Ovo je najpouzdaniji kriterijum za maksimalno dozvoljen stepen opterećenja osnovnih sisitema organizma u ekstrmnim uslovima treninga ili takmičenja.
Selektivnost – Vrsta adaptivnog procesa, u kojima organizam selektivno reaguje na faktore sredine koji su od velikog značaja za njegovo funkcionisanje. Na ovu specifičnu aktivnost adaptivnog procesa, tj. stadijum adaptacije utiču ne samo intezitet spoljašnjeg uticaja, već i njegovo periodično ponavljanje, u suprotnom efekat utreniranosti organizma nestaje.
Samoregulacija – Specifična sposobnost organizma da održava svoje funkcije na stalnom nivou.
Anticipacija aktivnosti – Sposobnost organizma za stvaranjem reakcije predviđanja, tj. da reaguje unapred sa obzirom na tok zbivanja u spoljašnjoj sredini. U sferi sporta ova osobina je vezana za sportove gde je motorička aktivnost slučajnog karaktera, kao što su sportovi boks, rvanje i slično.
Sportski trening treba posmatrati kao veoma efikasan instrument za aktivno i usmereno delovanje, a sve u cilju usavršavanja motoričkih i intelektualnih sposobnosti čoveka.
Možemo ga posmatrati kroz proces, kao odraz uzročno posledičnih veza između fizičkog opterećenja i unutrašnjih reakcija organizma kao što su zamor i oporavak. Ukoliko ga posmatramo kao stanje, nastaje postepeno i prestavlja odraz trajnih rezultata međusobnog delovanja, poznatog kao sportska forma. Svi spoljašni uticaji prouzrokuju neki stepen povećane razdražljivosti organizma, odnosno opšti „adaptivni sindrom ili sindrom stresa“.
Ove promene su u neposrednoj zavisnosti od vrste i inteziteta uticaja fizičke aktivnosti. Kroz vreme organizam povećava otpornost na uticaje koji su izazvali reakciju uznemirenosti. Ova spremnost organizma da se izbori sa određenim uticajem napora ili opterećenja, poznata je pod nazivom reakcija očekivanja. Ona je reakcija funkcionalnih rezervi organizma koji dovode do odgovarajućih strukturnih transformacija i jačaju funkciju imuno sistema.
U zavisnosti od stepena inteziteta, karaktera i usmerenosti spoljašnjih uticaja reakcije u organizmu se mogu podeliti u nekoliko stadijuma:
- stadijum neposredne adaptacije
- prelazni stadijum dugotrajne adaptacije
- stadijum stabilne ili potpune adaptacije
- stadijum readaptacije
Stadijum neposredne adaptacije
Nastaje kao reakcija organizma na jednokratno fizičko opterećenje. Efekti ovakvog stanja organizma odražavaju se u vidu:
- Nedovoljno efikasna unutarmišićna i međumišićna koordinacija,
- Maksimalna mobilizacija spoljašnjeg disanja kao rezultat povećanja frekvencije pulsa, ali i nedovoljne dubine disanja,
- Maksimalna, ali neefikasna aktvacija rada srca , kao rezultat povećanja frekvencije pulsa. Ovo ograničava energetske rezerve srčanog mišića prilikom dugotrajnog rada.
Kao rezultat navedenih privremeno delujućih faktora , stadijum dinamičke adaptacije kod netreninaranih osoba karakteriše se u vremenu tajanja izdržljivosti određenog opterećenja.
Prelazni stadijum dugotrajne adaptacije
Odlikuje se povećanim intezitetom vodećih funkcija u organizmu, što dovodi do kvalitetnih pormena u procesima usaglašavanja celog funkcionalnog sistema. Posledice ovakvog stanja organizma su:
- izgradnja novih međusobno povezanih uslovni-reflektornih veza, stereotipa i motoričkih navika
- povećanje mase i funkcionalnih mogućnosti ćelijskih struktura – mitohondrija i kontraktilnih belančevina
- opadanju metaboličkog efekta metabolizma u skeletnim mišićima, srcu, jetri i drugim organima
- povećanju rezistentnosti organizma na uticajne faktore spoljne sredine
- značajnoj utrošnji energije bez obzira na veći intezitet i trajanje fizičke aktivnosti.
Prelazni stadijum dugotrajne adaptacije možemo podeliti u dve faze:
- početna faza adaptacije
- faza specifične adaptacije
Početna faza adaptacije obavlja se zahvaljujući hitnoj mobilizaciji funkcija koje učestvuju u aerobnom obezbeđenju mišićnog rada. Razvoj ovih funkcija uslovljen je usled dejstva različitih trenažnih opterećenja, ali proces prilagođavanja odvija se veoma sporo usled nespecifičnog karaktera opterećenja.
Početna faza dugotrajne adaptacije odgovara prvoj etapi pripremnog perioda, kada se u značajnom obimu primenjuju raznovrsne fizičke vežbe umerenog i submaksimalnog inteziteta. Za neke sportove ova faza traje 3 do 4 meseca.
Faza specifične adaptacije odražava specifične adaptivne promene u vodećim funkcijama organizma, od kojih u najvećoj meri zavisi sportski rezultat. Ovo se postiže zahvaljujući povećanju specifično pripremnih vežbi kao i u povećanju trenažnih opterećenja. Ova faza obično traje 1 do 2 meseca i njome se završava pripremni period trenažnog makrociklusa.
Stadijum stabilne ili potpune adaptacije
Karakteriše se maksimalnim nivoom opšte i specifične radne sposobnosti i savršenom regulacijom opštih funkcija. Odlikuje se posebnim parametrima:
- savršenom nervnom – hormonskom regulacijom svih nivoa sistema, koja povećava mogućnost korišćenja motoričkih reakcija, kao i stabilne koordinacije i ekonomizacije rada organskih sistema za nesmetano funkcionisanje organizma.
- maksimalan intezitet i istovremeno ekonomičnost rada lokomotornog aparata. Ovo je rezultat izrazite hipertrofije mišićnih vlakana sporog i brzog trzaja, povećanog energetskog kapaciteta mišića usled povećanog broja mitohondrija, glikogena, povećane čvrstoće kapilara i koncentracije mioglobina, čime se povećava uticaj dotoka kiseonika.
- dolazi do umerene hipertrofije disajne muskulature što dovodi do povećanog kapaciteta pluća
U sportskom pogledu ovaj stadijum jeste period sticanja sportske forme i njenog održavanja. Prioritetan značaj ovde pripada takmičarskim vežbama. Kontinuitet trenažnog opterećenja zavisi od sportskog kalendara i specifičnosti odgovarajućeg sporta i discipline.
Stadijum readaptacije
Zove se još stadijum iscrpljivanja opšte adaptivne energije. Do ulaska u ovaj stadijum može doći usled nepoštovanja temeljnih principa treninga – neprekidnosti i adekvatnosti trenažnih opterećenja. Prvo može nastati prilikom dugotrajnog prekida fizičkog opterećenja, zbog potpunog poremećaja regulacije celog sistema.Povratak u prethodno stanje je vezan za transformaciju materijalnih, energetskih i informacionih ulaganja organizma.
Moguće je nastupanje destruktivnih promena u strukturi i funkcijama vodećih sistema, kao posledice neadekvatnih stresnih uticaja okoline. Hronična iscrpljenost kompezatornih mehanizama dovodi homeostazu sistema u kritično stanje – na granicu norme i patologije. U sferi sporta ovo su stanja potpune iscrpljenosti i pretreniranosti , a sve kao posledica nekopetentnog doziranja obima, karaktera i usmerenosti trenažnih opterećenja, korišćenja sredstava za stimulaciju ili drstičnog nepoštovanja sportskog režima.
